Jaap van Zweden: ‘In Het Concertgebouw ben ik groot geworden’
do 2 mrt 2023 - 5 minuten leestijd - Tekst: Vrouwkje Tuinman - Foto: Simon van Boxtel
Zijn Amsterdamse bagage neemt hij mee over de hele wereld, zegt Jaap van Zweden. Op 18 april neemt de wereldberoemde dirigent de Concertgebouw Prijs in ontvangst.
Gevraagd naar zijn favoriete plek in Het Concertgebouw, zegt Jaap van Zweden: ‘Zeker niet de trap naar het podium. Je loopt toch als een gladiator de arena in.’ Misschien verandert dat gevoel binnenkort. In april, als Van Zweden de Concertgebouwprijs ontvangt, wordt zijn naam toegevoegd aan de eregalerij boven aan diezelfde trap. Het is het nieuwste hoofdstuk van een boek dat al bijna zijn hele leven duurt. ‘Ik was negen toen ik voor het eerst in de Kleine Zaal mocht spelen. Het was heel bijzonder om door de Artiesteningang naar binnen te mogen. Sinds die keer is Het Concertgebouw deel van mij.’
Jongste concertmeester ooit
Op zijn negentiende werd Jaap van Zweden concertmeester bij het Koninklijk Concertgebouworkest – de jongste ooit. Als solist trad hij wereldwijd op. De dirigeerstok kreeg hij voor het eerst in handen in 1990, in Berlijn, waar hij met het orkest en Leonard Bernstein op concertreis was. Toen die even in de zaal wilde gaan zitten, om te luisteren hoe de muziek daar klonk, vroege hij de violist om zijn plek in te nemen op de bok. Dat deed Van Zweden volgens Bernstein dermate goed, dat hij hem aanmoedigde om ermee door te gaan. Aldus geschiedde, en gaandeweg verruilde Van Zweden de viool voor de baton.
Mijn relatie met deze plek, met het fysieke gebouw, is heel belangrijk voor mij
In Het Concertgebouw beleefde Van Zweden zo al vele debuten. Als violist, als concertmeester, als dirigent voor een groot aantal orkesten. ‘Het Concertgebouw is als een tweede thuis. Hier ben ik groot geworden. Altijd weer is het een feest er te komen. Mijn relatie met deze plek, met het fysieke gebouw, is heel belangrijk voor mij. Het krijgen van de Concertgebouwprijs voelt als een erkenning dat dat gevoel wederzijds is.’
De zaal is bepalend geweest
Ja, Het Concertgebouw is een tempel, vindt Van Zweden. ‘Maar los van die symboliek zie ik het als een centrum van waaruit ik mijn muziekleven heb opgebouwd. De zaal is bepalend geweest voor mijn leven. Al die jaren musiceren in de Grote Zaal hebben mij veel geleerd over, zoals ik het graag noem, de “gouden klank” die op die plek zo snel bereikt wordt. Als je hier dagelijks werkt, wat ik een tijdje heb gedaan, raak je gewend aan die luxe. Als er dan een keer een tournee was waarbij we in beduidend mindere zalen speelden, schrok je je af en toe rot. Plotseling was er de realisatie dat de beroemde klank van jouw orkest ook afhankelijk was de zaal, van die speciale akoestiek. Mijn doel is datzelfde geluid elders ook te creëren. Ik neem mijn Amsterdamse bagage mee over de hele wereld, bij alle andere gebouwen en orkesten.’
Jaap van Zweden aan het werk in de Grote Zaal © Eduardus Lee
Het Concertgebouw is een centrum van waaruit ik mijn muziekleven heb opgebouwd
Speciale moeilijkheden
Perfect is de Grote Zaal trouwens niet, aldus Van Zweden. ‘De ruimte geeft een boel, maar eist ook veel. Er zitten heel speciale moeilijkheden in. De akoestiek zingt nogal. Hoe je samenspel voor elkaar krijgt, is daardoor niet evident makkelijk te benoemen. Dan denk je gedurende het inspelen te zijn gewend aan de zaal, en tijdens het concert blijkt alles toch nét weer anders te zijn. Daarom is het geweldig als ik er een paar dagen mag werken. Dan zit ik weer helemaal in de akoestiek. En dan merk je hoe gezond het gebouw is. Een Stradivarius die onvoorstelbaar goed is onderhouden. De klank, de sfeer, de historie: dit is een unieke plek in de wereld die Nederland moet koesteren.’
De klank, de sfeer, de historie: dit is een unieke plek in de wereld
Laten verrassen
Elke dag opnieuw staat hij op als leerling, vertelt Van Zweden. ‘Ik vind het essentieel om je voortdurend af te vragen wat je zelf kunt leren. Als dat er niet meer is word je een vastgeroeste persoonlijkheid, voor wie het onmogelijk is om anderen te inspireren. Ik ben iemand die enorm open wil staan. Dat was al zo die keer dat ik er als jongetje bij mocht zijn toen Yehudi Menuhin in de Grote Zaal zat in te spelen. En dat is nog steeds zo elke dag dat ik op het podium sta, zo goed mogelijk voorbereid, zodat ik de vrijheid heb om me te laten verrassen.’
Onderdeel van
Over Jaap van Zweden
Jaap van Zweden is sinds het seizoen 2018-2019 music director van de New York Philharmonic. Daarmee keerde de Amsterdammer terug naar de stad waar hij als zestienjarige viool studeerde aan de Juilliard School of Music. Op zijn negentiende werd hij concertmeester van het Concertgebouworkest, de jongste uit de geschiedenis. In 1996 verruilde Van Zweden zijn strijkstok voor de baton. Hij was onder meer chef-dirigent en artistiek leider van het Radio Filharmonisch Orkest. Het Dallas Symphony Orchestra benoemde hem in 2008 tot chef-dirigent, een verbintenis die tien jaar lang duurde. Daarnaast leidde hij vooraanstaande orkesten als het Chicago Symphony Orchestra, de Berliner Philharmoniker en de Wiener Philharmoniker. In 2012 werd Van Zweden benoemd tot chef-dirigent van het Hong Kong Philharmonic Orchestra. In 2024 wacht hem een nieuw avontuur: het chef-dirigentschap van de New York Philharmonic verwisselt hij dan met dat van de Seoul Philharmonic in Zuid-Korea.
Jaap van Zweden (16) wint het Oskar Back Concours. Hier in gezelschap van prins Claus en zijn zusje Therese, maart 1977 © Rob Bogaerts
‘Een van de meest gevierde dirigenten van zijn generatie’
Simon Reinink, algemeen directeur van Het Concertgebouw vertelt over de toekenning van de Concertgebouw Prijs: ‘Jaap van Zweden is van jongs af aan innig met Het Concertgebouw verbonden. Als Amsterdams kind speelde hij er al diverse malen. Hij won er in 1977 het Oskar Back Concours, was vanaf zijn negentiende concertmeester van het Concertgebouworkest en trad er later op als dirigent met verschillende orkesten. Als chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest gaf hij vele onvergetelijke uitvoeringen. De concertante Wagner-opera’s staan veel muziekliefhebbers nog helder voor de geest. Inmiddels is Van Zweden internationaal een van de meest gevraagde dirigenten van zijn generatie.’
Over de Concertgebouw Prijs
De Concertgebouw Prijs, die voor de dertiende keer wordt uitgereikt tijdens een feestelijk galadiner in de Grote Zaal van Het Concertgebouw, is een initiatief van de directies en besturen van Het Concertgebouw en Het Concertgebouw Fonds. De prijs is bestemd voor musici die gedurende een langere periode hebben bijgedragen aan het artistieke profiel van de Amsterdamse concertzaal. De eerdere laureaten waren Cecilia Bartoli (2004), het Beaux Arts Trio (2006), Bernard Haitink (2007), het Koninklijk Concertgebouworkest (2009), Maurizio Pollini (2010) , Thomas Hampson (2011), Janine Jansen (2013), Yo-Yo Ma (2014), Sir John Eliot Gardiner (2016) , het Radio Filharmonisch Orkest/Groot Omroepkoor (2017), het Hagen Quartett (2019) en trompettist Wynton Marsalis (2021).
Oorspronkelijk zou Jaap van Zweden de Concertgebouw Prijs in ontvangst nemen aan de vooravond van het Mahler Festival in 2020. Na de annulering van dat festival is er nu een nieuwe gelegenheid gevonden voor de uitreiking.
Wynton Marsalis voor het eretableau van de Concertgebouw Prijs © Milagro Elstak
De Concertgebouw Prijs bestaat uit een kunstwerk en een permanente vermelding van de laureaat op het eretableau in Het Concertgebouw, tegenover de solistentrap van de Grote Zaal.
