Over Gustav Mahler: buitenmens met allesomvattende symfonieën

• Gustav Mahler (1860-1911)
• Stroming: Late Romantiek
• Opvallend: Mahler was niet alleen een buitenmens, maar ook behoorlijk sportief. Hij zwom, liep hard, fietste en roeide
• Citaat: ‘Een symfonie moet zijn als de wereld. Hij moet alles omvatten.’
• Op het scherm: Mahlers muziek figureert in talloze films, uiteenlopend van Death in Venice en Shutter Island tot Coffee & Sigarettes. Ook televisieseries als MASH, Six Feet Under en Fargo worden gekleurd door zijn werken.

Over Gustav Mahler

Was Gustav Mahler zes jaar oud, toen hij bij zijn grootouders op zolder een piano vond, of pas vijf? Of zelfs maar drie? De bronnen verschillen van mening over het antwoord, maar feit is dat Mahler zijn levensdoel die dag gevonden heeft. Al werd hij uiteindelijk geen pianist, maar dirigent en componist.

In die volgorde. Gedurende zijn leven werd Mahler vooral gezien als dirigent – en wel een van de besten ter wereld. Vol passie en invoelend vermogen bracht hij grote symfonische werken en opera’s. Vooral Wagner kende een onvermoeibaar ambassadeur in de Boheemse dirigent.

Toch trok Mahler, die al jong de leiding kreeg over de Weense Staatsopera, zich wanneer hij kon terug om te componeren. In zijn muziek, vaak gebaseerd op poëzie, stelde hij grote vragen over leven en dood, schuld en onschuld, en schetste hij een lyrisch beeld van de natuur. Zijn ervaring als dirigent zette hij in om het maximale uit zijn orkestratie te halen. Vaak ook letterlijk: zo gebruikte hij in zijn Zesde en Achtste symfonie ongekend grote orkesten – en in die Achtste bovendien een koor van meer dan 800 stemmen.

1907 was misschien wel het meest bewogen jaar uit een toch al bewogen leven. De componist van de Kindertotenlieder verloor zijn eigen dochtertje. Hij werd mede vanwege zijn Joodse afkomst ontslagen bij de Weense Staatsopera en kreeg te horen dat hij een ongeneeslijke hartziekte had. In diezelfde periode emigreerde hij.

In de Verenigde Staten wachtte Mahler een nieuwe reeks triomfen bij de New York Philharmonic, maar tegelijkertijd speelden in zijn eigen werk dood, rouw en de vraag naar de zin van alles een grotere rol dan ooit. De tienjarige die als eerste werk een Dodenmars schreef – niet zo vreemd, als maar liefst acht broertjes en zusjes hun kindertijd niet overleven – verwierf nu een soberder, kaler toon. Met zijn laatste voltooide symfonische werk Das Lied von der Erde nam hij bijna letterlijk afscheid: ‘Ewig! Ewig!’