Christiaan Kuyvenhoven over ijsberen, Mahler en een breinaald

Twintig jaar geleden won Christiaan Kuyvenhoven de derde prijs op het prestigieuze Liszt Concours in Utrecht. Hij was negentien, een glansrijke carrière als concertpianist lag in het verschiet. Het liep anders. ‘Ik bewandel een heel eigenzinnig pad in de klassiekemuziekwereld’, zegt hij. Behalve pianist is hij presentator – op radio, tv en in de concertzaal – theatermaker en schrijver. Daar kwam onlangs een nieuwe passie bij: dirigeren.

Op mijn jongenskamertje stond ik te dirigeren met de breinaald van mijn oma in de hand

Sinds vorig jaar staat hij voor het Kennemer Jeugdorkest. Een jongensdroom, vertelt hij met twinkelende ogen: ‘Als jochie van twaalf draaide ik Mahlers Vijfde. Op mijn kamertje stond ik erbij te dirigeren met de breinaald van mijn oma in de hand.’ Hij bracht er vorig jaar een boek over uit. ‘Toen laaide dat vuur weer helemaal op. Dit wil ik zó graag! Ik stond voor het graf van Mahler en besloot: die sprong in het diepe ga ik wagen.’

Ambitieus

In het Haarlemse café waar we hebben afgesproken bestelt Kuyvenhoven een tonic en een flesje water. Deze zomer wordt hij veertig, zegt hij, maar hij is nog net zo leergierig als het jongetje van toen. ‘Ik ben heel ambitieus. Als ik me ergens in stort, doe ik dat voor tweehonderd procent.’ Het podium is zijn thuis – of dat nu is als pianist, presentator of dirigent.

Ik heb er een sport van gemaakt om de artiestentrap zo snel mogelijk af te vliegen

Het Concertgebouw heeft een speciale plek in zijn hart. In 2006 debuteerde hij er in de Grote Zaal met Rachmaninoffs Tweede pianoconcert, begeleid door het Nederlands Studenten Orkest. ‘Er heerst een bepaalde rust en balans in het gebouw. Zelfs de akoestiek van de gangen draagt daaraan bij. Is je dat weleens opgevallen?’ Zijn lievelingsplek is – hoe kan het ook anders – midden voor op het podium. En hij is dol op de artiestentrap in de Grote Zaal. ‘Ik heb er een sport van gemaakt om daar zo snel mogelijk vanaf te vliegen.’

Volledige beheersing

Tegenwoordig stormt Kuyvenhoven die trap vooral af als presentator. Zijn eerste Grote Zaal-concert presenteerde hij in 2014: Valentine Classics. Hij is inmiddels een vertrouwd gezicht op het podium, ook in de zomermaanden. Als gespreksleider van ZomerConcerten Live! in de Spiegelzaal bouwde hij een trouwe schare fans op.

Christiaan Kuyvenhoven in gesprek met sopraan Joyce DiDonato en dirigent Antonio Pappano tijdens ZomerConcerten Live in de Spiegelzaal, augustus 2019 © Simon van Boxtel

Bereidt hij zich als presentator anders op een concert voor dan als musicus? ‘Als ik pianospeel of dirigeer, heb ik de partituur. Als presentator schrijf ik mijn eigen teksten. Ik heb in mijn hoofd een heel duidelijk plan. Het is de kunst om mensen te laten denken: hij schudt het zo uit zijn mouw. Wat dat betreft is presenteren niet anders dan musiceren: het vraagt volledige beheersing. Pas dan ontstaat ruimte voor de inspiratie van het moment.’

Noordpool

Kuyvenhoven presenteert deze zomer een concert over de Noordpool. Met behulp van een spectaculair lichtplan verandert de Grote Zaal in een ijzige ruimte vol epische vergezichten. De Noorse violist Eldbjørg Hemsing en de Arctic Philharmonic spelen muziek van hun album Arctic: werken van Jacob Shea, Frode Fjellheim en Edvard Grieg wisselen af met delen uit Einojuhani Rautavaara’s Cantus Arcticus. Tussendoor draagt Kuyvenhoven eigen poëtische teksten voor, geïnspireerd door de muziek en zijn research. Die beginnen zo:

Arctica,
het niemandsland.
Een wit tapijt van eindeloosheid,
stilte - luid als donderslagen,
kou die tot op botten dringt,
waar gure wind de waarheid dwingt
tot nederige overgave.

Klimaatcrisis

‘Ik ben begonnen met googlen. Wat is eigenlijk de Noordpool? Welke boeken zijn er? Welke documentaires? Je hebt de Noordpool, de witte kap op onze aarde, en het hele Arctische gebied daaromheen. Het onderwerp is zo veelomvattend.’ Hij pakt een boek van Bernice Notenboom uit zijn tas. ‘Ken je dit? Het is een soort biografie van de Noordpool. Heel verhelderend.’

De natuur biedt mij rust en reflectie

‘Ik hou ontzettend van de natuur – niet voor niets woon ik in de Haarlemse duinen. De natuur biedt mij rust en reflectie. Maar ze kan ook grillig zijn, de ruigheid confronteert ons met onze nietigheid. Ik at al geen vlees. Door mijn dochtertje van bijna vier ben ik me nog meer bewust van wat flora en fauna voor mij betekenen. Wat wil ik haar meegeven – aan toekomst, aan waarden?’

Een onderwerp waar Kuyvenhoven niet omheen kon is de klimaatcrisis. ‘Door het smeltende ijs op de Noordpool raakt de aarde uit balans. Zonder belerend te willen zijn, hoop ik met mijn teksten de emotie en verbeelding aan te wakkeren, zodat er iets blijft resoneren.’

Bloedstollend mooi

In april was Kuyvenhoven met zijn jeugdorkest in Denemarken. Het is het noordelijkste stukje aarde dat hij ooit betrad. ‘Tenzij New York hoger ligt op de breedtegraad, of een bepaalde stad in China of Japan, dat weet ik niet precies.’ Het Arctisch gebied fascineert hem. ‘Eerlijk is eerlijk: ik zou best eens oog in oog met een ijsbeer willen staan. De natuur moet er bloedstollend mooi zijn. Maar verder dan het Noorse stadje Tromsø wil ik niet reizen, omdat ik vind dat we het ecosysteem met rust moeten laten.’

Christiaan Kuyvenhoven (in ‘ijsberenpak’) als presentator op het podium van de Grote Zaal, september 2024 © Simon van Boxtel

Maar stel, hij reist het noorderlicht achterna – wat gaat er dan mee: zijn piano of zijn dirigeerstok? Lacht: ‘Daar heb je helemaal niks aan. Tenzij ik de Arctic Philharmonic kan dirigeren, dan gaat mijn stok mee. En pianospelen met koude vingers is helemaal een ramp. Dus nee, ik zou vooral mijn verrekijker inpakken.’

Mahlers Vijfde

Dichter bij huis: wanneer dirigeert hij Mahlers Vijfde in Het Concertgebouw? ‘Ah, dat is een hoogstandje, dus daar neem ik mijn tijd voor. Ik ben van nature nogal ongeduldig. Als ik iets heb geleerd, is het om niet alles meteen te willen. Maar een droom is het natuurlijk wél.’

Ik ben van nature nogal ongeduldig. Als ik iets heb geleerd, is het om niet alles meteen te willen

Na het gesprek pingelen twee appjes binnen. ‘Heb je trouwens op mijn Instagram gekeken? Daar post ik allemaal filmpjes van mijn repetities, het geeft je een goed beeld van mijn werkwijze.’ Zes minuten later: ‘Wat ik nog mooi vind om te zeggen over mijn werk, is dat ik heb geleerd om alles te bevragen. Mijzelf, de ander en het onderwerp waar ik me mee bezighoud. Het is een uitdaging om daarbij geen aannames te doen, maar werkelijk nieuwsgierig en ontvankelijk te zijn.’ Diep in hem schuilt nog altijd het gretige jongetje van destijds.