Klaus Mäkelä: ‘Bij Mahler mag je jezelf zijn’

‘Het is interessant dat tijdens dit Mahler Festival zoveel heel verschillende orkesten in zo’n korte tijd in dezelfde zaal spelen. In een akoestiek die Mahler kende. Het kan niet anders dan dat alle musici op dat podium nadenken over de vraag: wat zou hij gehoord hebben? Soms zelfs bij hetzelfde orkest! Bij het Concertgebouworkest wordt elke keer één musicus vervangen. De opvolger brengt iets nieuws mee, maar het oude blijft ook. Het is zoals de bekende metafoor van het schip van Theseus: zelfs als alle onderdelen inmiddels vernieuwd zijn, is het in wezen nog hetzelfde schip.’

Bij Mahler is er altijd iets wat nog niet verteld is

‘Als dirigent krijg ik geregeld de vraag wat specifiek ík meegeef aan een compositie. Het is een mengeling. Allereerst feiten, ik bereid me altijd extreem goed voor. Maar die partituur bekijk ik wel door mijn ogen – of eigenlijk contactlenzen. De muziek gaat een dialoog aan met mijn karakter, en heel belangrijk: met de context waarin zij klinkt, het hier en nu. Bij middelmatige werken ga je je op een gegeven moment vervelen, omdat er een grens zit aan wat je nog kunt ontdekken of bewijzen. Bij Mahler is er altijd iets wat nog niet verteld is. Hij is een componist met een groot emotioneel vuur. Inherent daaraan is dat het nooit hetzelfde klinkt. Zoals met de bergen: die betoveren je altijd weer, maar zijn nooit precies hetzelfde als de vorige keer dat je keek.’

Mahlers Eerste symfonie is misschien wel de beste symfonische start die een componist ooit maakte

‘De Eerste symfonie is misschien wel de beste symfonische start die een componist ooit maakte. Mahler was indrukwekkend jong, incorporeerde enorm veel motieven en liederen, en wist desondanks een goede structuur neer te zetten. Het is ook een nogal bipolair stuk. Pastoraal, met een uitstapje naar de hel dat er niks mee te maken lijkt te hebben – alleen, dat heeft het wél. Het klopt. Het werk is intimiderend goed en slim geschreven, vol kleine wendingen waarvan je denkt: hoe komt hij erop?’

Nieuwe editie

‘Overigens spelen we uit een nieuwe kritische editie die speciaal voor ons is gemaakt door Michael Waterman op basis van alle historische aantekeningen in de orkestpartijen uit de bibliotheek van het Concertgebouworkest. Hij is violist en al de derde generatie in zijn familie die in het orkest speelt. De geschiedenis van de Eerste in Amsterdam is groot, alleen al het Mengelbergarchief bevat veel interessants aan aantekeningen. Maar ook dirigenten na hem hebben elk een laag aangebracht. Al die elementen uit het verleden wegen mee in deze versie.’

De geschiedenis van de Eerste in Amsterdam is groot

‘De Achtste symfonie heb ik zelf nog nooit gedirigeerd. Een uitvoering ervan is altijd een speciale gebeurtenis, alleen al vanwege de schaal. De symfonieën eromheen ken ik heel goed. Deze is als het gebouw waar je al jaren langskomt. Wanneer je er eens ingaat, blijkt het heel anders in elkaar te zitten dan je van buitenaf dacht. Ik sjouw de partituur nu enige tijd met me mee. Zo’n werk moet een vriend worden, je moet een punt bereiken waarop je er geen “u” meer tegen hoeft te zeggen. Pas dan ben je klaar om met een orkest te gaan werken.’

Ik sjouw de partituur van de Achtste nu enige tijd met me mee

‘Een leuk onderdeel van de Achtste is het werken met kinderen. Zelf heb ik tien jaar in een kinderkoor gezeten. We zongen alle grote opera’s en het was geweldig. Dat plezier zie ik graag terug. De kinderstem past bij Mahler. Dat timbre, totaal tegenovergesteld aan een geschoolde stem, klopt precies bij het onschuldige hemelse leven dat hij wilde overbrengen.’

Intieme momenten

‘Het is het grootste gezelschap waar ik ooit voor stond. Maar het is misleidend om het bij de Achtste altijd over die massaliteit te hebben, over de achtbaan waarmee het begint en eindigt. Het is een diep existentieel werk, waarin de echte kern juist ligt in de kleine, intieme momenten. Mahlers kracht ligt erin om los van het spektakel de stilte op te durven zoeken, te doen klinken.’

Er is een Mahlersymfonie voor iedereen

‘Er is een Mahlersymfonie voor iedereen. Voor jong en oud, voor elk karakter. Als je ontroerd wilt worden, of juist verontrust. Hij shockeert en troost, en voert door de muziek heen een echt gesprek met je. Bij Mahler mag je jezelf zijn. Hij oordeelt niet. Dat is heel belangrijk, zeker in 2025.’

Dit interview is verschenen in het Mahler Festivalboek, Mahler’s Universe, uitgegeven ter gelegenheid van het Mahler Festival.