Home
  1. Zoeken
  2. Concerten
  3. Menu
  4. Inloggen
Johann Sebastian Bach

Het wonder van klassieke muziek: wie zijn die beroemde componisten?

Deel 3 van onze korte online cursus waarin we je meenemen in de wereld van klassieke muziek

We weten nu wat klassieke muziek is en wat mooie stukken zijn om mee te beginnen, maar wie zijn nu precies die bekende componisten op het programmablaadje? Wat hebben ze betekend in de muziekgeschiedenis? En hoe waren ze als persoon?

Wat vooraf ging

Tot de late middeleeuwen werd bijna alle muziek geschreven door anonieme monniken. In de renaissance werden componisten pas echt beroemdheden en we hebben dan meteen een kleurrijk figuur te pakken: Carlo Gesualdo. Vermoordde zijn vrouw en haar minnaar toen hij ze betrapte en kwam er nog mee weg ook. Tijd heelt alle wonden, want vandaag de dag is er zelfs een ensemble naar hem vernoemd. In Gesualdo’s tijd, rond 1600, leefden ook Claudio Monteverdi en onze eigen Jan Pieterszoon Sweelinck uit Amsterdam. Mocht je nog ergens het oude briefje van vijfentwintig gulden hebben bewaard: daar staat Sweelinck op!

Johann Sebastian Bach

Maar laten we écht beginnen bij Bach. Hoewel zijn leeftijdsgenoot Händel in de achttiende eeuw als de grootste componist werd gezien, had Bach een mooie carrière en mocht hij zich jarenlang muzikaal leider van Leipzig noemen. Een opera heeft hij nooit gecomponeerd, maar verder blonk hij uit in zo’n beetje alle soorten stukken. Met lange werken en gewaagde samenklanken was hij zijn tijd zelfs zó ver vooruit, dat pas na zijn dood duidelijk werd hoe geniaal hij was geweest. Als je een plaatje van Bach opzoekt, kom je één portret het vaakst tegen. Daarop ziet hij eruit als een strenge man en dat was hij ook. Maar op familieavonden kwamen de drank en sigaren uit de kast en maakte hij schunnige grapjes. Met familie hebben we ook meteen een gevoelig punt te pakken, want slechts tien van zijn twintig kinderen hebben hun vader overleefd. Vandaag de dag worden van Bach stukken in alle soorten en maten uitgevoerd, met de Matthäus-Passion als beroemdste werk.

Wolfgang Amadeus Mozart

Hoe mooi de muziek van Bach en Händel ook was, halverwege de achttiende eeuw wilden veel mensen liever muziek die makkelijker in het gehoor lag. In vaktermen: de barok maakte plaats voor het classicisme. Dat betekent zeker niet dat de muziek ook makkelijker was om te componeren. Gelukkig was daar misschien wel het grootste wonderkind aller tijden: Mozart. Vooral in zijn Weense jaren schreef hij het ene meesterwerk na het andere en als een van de eerste zelfstandige componisten moest hij ook nog lesgeven en optreden om rond te komen. Er waren ook de verleidingen van de grote stad: Mozart ging de feestjes af en jaagde het geld er snel doorheen. Zijn stemmingswisselingen hielpen ook niet mee, maar hij bleef componeren met zijn vrouw Constanze als steun en toeverlaat. Ziek en uitgeput stierf hij al op 35-jarige leeftijd. Mozart was een echte alleskunner: opera's, symfonieën, pianosonates, soloconcerten: het vloeide allemaal moeiteloos uit zijn pen.

Ludwig van Beethoven

Misschien hadden we Beethoven niet gekend als hij niet doof was geworden. Hij was namelijk in de eerste plaats pianist, totdat zijn gehoor rond zijn 28e achteruit begon te gaan en hij noodgedwongen zijn focus naar het componeren verschoof. Zijn innerlijke strijd én zijn revolutionaire gedachten, geïnspireerd op de Franse Revolutie, kun je in veel van zijn stukken horen. Ondertussen raakte hij geïsoleerd en gefrustreerd door zijn doofheid en gedroeg hij zich opvliegerig en onberekenbaar. Een vrouw heeft hij nooit gehad en als voogd dreef hij zijn neefje tot wanhoop en bijna tot zelfdoding. Toch laten zijn brieven een heel andere Beethoven zien: een liefdevolle man vol goede bedoelingen en kwetsbaarheid. Die Beethoven kreeg de buitenwereld niet vaak te zien. De liefde en de muziek zaten in het innerlijke. Tel daar een enorme portie genialiteit bij op en je hebt een uniek componist, die het strijkkwartet, de pianosonate en vooral de symfonie naar een grote hoogte heeft gebracht.

Franz Liszt

Componisten zonder problemen waren er ook: Liszt was de superster van de negentiende eeuw. Wat de duivelse virtuoos Paganini op de viool kan, kan ik op de piano, dacht hij. Spectaculair en virtuoos in zijn spel, zijn verschijning in donkere kleren en met halflang haar, de nodige liefdesaffaires: Liszt was een wandelende definitie van het begrip ‘romantiek’, zoals de negentiende eeuw wordt genoemd. Niet het publiek, maar de individuele componist stond nu centraal. Maar wie denkt dat Liszt alleen maar glitter en glamour was heeft het mis. Hij was een van de grootste vernieuwers uit de klassieke muziek en vond onder meer het symfonisch gedicht uit. Dat is een stuk voor orkest dat iets van buiten de muziek verklankt, zoals een boek. Met wat fantasie zou je het een soundtrack kunnen noemen. Een stil publiek, de masterclass, uit het hoofd spelen… Liszt was een pionier in hart en nieren. Op zijn 54e liet hij zich in Rome tot priester wijden. Zijn muziek werd toen ingetogen en moderner. Zijn pianostukken worden nog altijd veel uitgevoerd.

Johannes Brahms

Ondertussen bleef het wachten op een componist die net zulke geniale symfonieën zou componeren als Beethoven. De hoop was gevestigd op de jonge Brahms, die gebukt ging onder de torenhoge verwachtingen. Pas na ruim twintig jaar schaven en sleutelen durfde hij zijn Eerste symfonie uit te geven. Ook de drempel van het strijkkwartet was na Beethoven bijzonder hoog: Brahms gooide er waarschijnlijk zo’n vijfentwintig in de open haard. Uiteindelijk waren zijn vier symfonieën en drie strijkkwartetten een succes en vandaag de dag zijn ze nog altijd heel geliefd vanwege de warme klank en meeslepende melodieën. Dat geldt ook voor bijna al zijn andere muziek. Net als Beethoven bleef Brahms vrijgezel, maar waar Beethoven niets liever wilde dan een gelukkig gezin, was Brahms’ motto ‘frei aber froh’ (‘vrij maar blij’). Wel had hij een hechte vriendschap met Clara Schumann, de vrouw en later weduwe van Robert Schumann.

Gustav Mahler

Complex, intelligent en geniaal, zo zou je Mahler kort kunnen beschrijven. In het grote gezin waarin hij opgroeide stierven acht kinderen en zo kreeg hij al vroeg een obsessie voor vragen over leven en dood. In zijn tien symfonieën, die stuk voor stuk over deze onderwerpen gaan, hoopte hij het antwoord op die vragen te vinden. Mahler componeerde ze in zijn vakantievilla, want door het jaar heen had hij een drukke en zeer prestigieuze baan als dirigent van de Weense opera. Daar stond hij bekend als een begaafd, maar driftig persoon. Ondertussen trouwde hij met de twintig jaar jongere Alma Schindler, die hem later dreigde te verlaten. De grootse Achtste symfonie was een poging haar voor zich terug te winnen. Met zijn lange werken en enorme orkestraties bracht hij de romantische symfonie naar het hoogtepunt.

Dmitri Sjostakovitsj

Voor Sjostakovitsj was het glas eerder halfleeg dan halfvol en daar had hij ook alle reden toe. In de Sovjet-Unie moest muziek voor iedereen begrijpelijk zijn en het liefst zo vrolijk mogelijk, zodat het als propaganda kon dienen. Een creatief, vernieuwend componist als Sjostakovitsj kon artistiek dus geen kant op. Toch kroop het bloed waar het niet gaan kon en met een gewaagde opera als Lady Macbeth of Mtsensk joeg hij Stalin tegen zich in het harnas. Een over-de-top vrolijke finale van de Vijfde symfonie zorgde er daarna voor dat Sjostakovitsj weer even veilig was, maar de spanning bleef. Ook na Stalins overlijden bleef de pijn en dat is goed te horen in bijvoorbeeld zijn Achtste strijkkwartet en Dertiende symfonie. Zijn beroemdste symfonie is de zevende, geïnspireerd op de Slag om Leningrad in de Tweede Wereldoorlog. Ondanks alles ontvluchtte hij, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Stravinsky en Rachmaninoff, zijn thuisland niet.

Dit waren de 3 delen van onze korte cursus waarin we je meenemen in de wereld van klassieke muziek? Nog veel meer weten over (klassieke) muziek? Kijk dan een op concertgebouw,nl/ontdek. En wil je een keer komen luisteren? Via de keuzehulp vind je het concert dat bij je past!