Op Ontdekking: Koormuziek

Al in de oudheid was er een eenstemmig ‘chorus’ (Latijn) of ‘khorós’ (Grieks) dat optrad in bijvoorbeeld toneelstukken. De zangers speelden dan vaak de rol van het volk en dat was eeuwen later in de Matthäus-Passion van Johann Sebastian Bach nog altijd zo.

Meerstemmige zang

In de oudheid werd dus al wel in groepsverband gezongen, maar ‘echte’ koormuziek ontstond pas met de meerstemmige composities vanaf ongeveer de twaalfde eeuw. De Parijse monniken Leoninus en Perotinus waren verantwoordelijk voor de muziek in de Notre-Dame en brachten de meerstemmige vocale muziek een flinke stap verder. De Latijnse gezangen werden vierstemmig en daaruit kwamen ook wereldlijke werken in het Frans voort.

In de renaissance ontstonden onder meer lutherse gezangen in het Duits en madrigalen in het Italiaans. Madrigalen waren populair; de teksten gingen vaak over de liefde en uitvoeringen werden doorgaans instrumentaal begeleid. Claudio Monteverdi en Carlo Gesualdo waren twee belangrijke componisten binnen dit wereldlijke genre.

Met deze eeuwenoude muziek hebben we de belangrijkste vormen van koormuziek te pakken: religieus of wereldlijk, met instrumenten of juist a cappella. Er ontstonden koren die vandaag de dag nog steeds bestaan, zoals de Regensburger Domspatzen. Dit jongenskoor werd in 975 opgericht door bisschop Wolfgang van Regensburg. De hoge jongensstemmen waren nodig omdat vrouwen nog niet in het openbaar mochten zingen.

Vierstemmig en meer

Vierstemmigheid werd de standaard voor het gemengde koor: de lage bassen en daarboven de tenoren zijn de mannenstemmen, de vrouwen zingen de alt- en sopraanpartijen; soms staan er ook countertenoren tussen de alten. Vaak zingen de sopranen de melodie, maar er kunnen ook mooie dialogen tussen verschillende stemmen klinken. Wat dat betreft kun je een vierstemmig koor vergelijken met een strijkkwartet. Een belangrijk verschil is dat je bij een koor meestal meer dan vier uitvoerders hebt.

Vierstemmigheid werd de standaard voor het gemengde koor

Tot ongeveer twaalf zangers heb je een vocaal ensemble, een kamerkoor heeft er zo’n zestien tot vierentwintig en daarboven is the sky the limit. Messiah van Georg Friedrich Händel, met het beroemde Hallelujah, is in de Verenigde Staten eens door zo’n tienduizend mensen gezongen. Zie dat maar eens te dirigeren!

Meer dan vier zangpartijen in één stuk is ook mogelijk. Bij dubbelkorigheid kom je al gauw op acht stemmen uit. Zo schreef Bach in zijn Matthäus-Passion twee koren voor; soms staan ze tegenover elkaar, soms trekken ze juist samen op. Overigens heeft Bach niet vermeld hoeveel zangers hij in die koren wilde. In theorie kun je iedere partij dus door slechts één zanger laten zingen, maar dat gebeurt zelden. Wie een echte uitdaging zoekt, kiest voor het Stabat Mater van Krzysztof Penderecki. De componist schrijft daarin drie koren voor van elk zestien stemmen: 48 zangers dus, en geen twee mensen zingen hetzelfde. Zie ook dat maar eens te dirigeren!

Kwaliteit én gezelligheid

In de loop van de achttiende eeuw mochten vrouwen ook in het openbaar zingen. In de eeuw daarna werd koorzang steeds populairder onder amateurzangers. Dat heeft geleid tot de oprichting van vele gemengde koren, waaronder het Toonkunstkoor Amsterdam in 1829. Het koor zingt onder meer jaarlijks op Goede Vrijdag de Matthäus-Passion in Het Concertgebouw – een traditie die in 1899 door Willem Mengelberg is ingezet.

Vandaag de dag zijn er koren in alle soorten en maten

Vandaag de dag zijn er koren in alle soorten en maten: popkoren, pop-upkoren, studentenkoren, smartlappenkoren en ga zo maar door. Ook zijn er volop kinderkoren, zoals de Kathedrale Koorschool Utrecht. De kinderen volgen daar overdag regulier onderwijs en krijgen ook dagelijks muzieklessen. De Koorschool Haarlem is een soortgelijk instituut, verbonden aan de Sint-Bavokerk. Ook zijn er vier Nationale Koren, waarin kinderen en jongeren zingen die op hoog niveau muziekonderwijs krijgen.

Heden en toekomst

Kortom: koormuziek is, net als muziek in het algemeen, diverser dan ooit tevoren. Er zijn dan ook veel componisten die koormuziek schrijven en arrangeren. Dat laatste betekent dat je bijvoorbeeld een popliedje zo herschrijft dat het een koorstuk wordt. Wil je koormuziek horen van componisten die voortborduren op de klassieke traditie? Luister dan bijvoorbeeld naar O magnum mysterium van Morten Lauridsen, Da pacem Domine van Arvo Pärt, Sleep van Eric Whitacre of And the Swallow van Caroline Shaw.

Dankzij het grote aantal amateurkoren, koorcomponisten, koorfestivals en natuurlijk professionele topkoren, zoals alleen al in Nederland het Groot Omroepkoor, het Nederlands Kamerkoor en Cappella Amsterdam, ziet de toekomst voor de koormuziek er rooskleurig uit.