Het Concertgebouw: van poldergrond tot wereldpodium
do 14 aug 2025 - 4 minuten leestijd - Tekst: Het Concertgebouw - Foto: Eduardus Lee
Zicht op Het Concertgebouw, 1887
In 1881 namen zes vooraanstaande Amsterdammers het initiatief voor de bouw van een nieuwe concertzaal. Via een prijsvraag werd Dolf van Gendt aangewezen als de architect. In 1883 gingen op een terrein net buiten de stadsgrenzen 2186 houten heipalen de grond in. Voor de Grote Zaal liet Van Gendt zich inspireren door het Neue Gewandhaus in Leipzig, dat later door brand werd verwoest. De Kleine Zaal ontwierp hij naar voorbeeld van de ovale zaal van sociëteit Felix Meritis. Op 11 april 1888 vond het feestelijke openingsconcert van het ‘Concert-Gebouw’ plaats.
Werkzaamheden aan de sloot pal naast Het Concertgebouw, 1892 © Stadsarchief Amsterdam / Jacob Olie
Wereldberoemde akoestiek
Bijna honderdveertig jaar later is Het Koninklijk Concertgebouw een van de drukst bezette concertzalen ter wereld, geroemd om zijn akoestiek en brede programmering van hoog niveau. Naast de klassieke concerten zijn er familievoorstellingen en educatieprogramma’s, en klinkt er pop en jazz uit de hele wereld. Zo’n 750.000 bezoekers weten het gebouw te vinden tijdens de meer dan duizend activiteiten per seizoen. Ter gelegenheid van zijn honderdvijfentwintigste verjaardag in 2013 verkreeg Het Concertgebouw de koninklijke status.
Pleisterplaats
Tot 1952 vormden Het Concertgebouw en het eveneens in 1888 opgerichte Concertgebouworkest één organisatie. Na de opening groeide de concertzaal uit tot een pleisterplaats voor internationale dirigenten, componisten, solisten en orkesten. Zo reisden Gustav Mahler, Richard Strauss en Igor Stravinsky naar Amsterdam om bij het Concertgebouworkest hun werken te dirigeren. Sinds een aantal jaren opent Het Concertgebouw zijn deuren voor een composer in residence. In het seizoen 2025-2026 is dat de Mexicaanse componist en meervoudig Grammy-winnaar Gabriela Ortiz.
Gustav Mahler was vier keer in Amsterdam om bij het Concertgebouworkest zijn symfonieën te dirigeren. Deze foto is bij zijn laatste bezoek in 1909 gemaakt in Het Concertgebouw © W.A. van Leer / Nederlands Muziek Instituut
Van Mahler tot Hazes
Tot op de dag van vandaag heeft Het Concertgebouw een reputatie op het gebied van legendarische concerten en festivals. Drie keer vond een Mahler Festival plaats: in 1920, ter ere van het vijfentwintigjarig jubileum van Willem Mengelberg als chef-dirigent van het Concertgebouworkest, in 1995 en in 2025. Zo klonken afgelopen mei alle symfonieën van Mahler, uitgevoerd door de beste orkesten, in de Grote Zaal en – via livestream – in het Vonkelpark. Popartiesten en jazzlegendes als Chet Baker, Miles Davis, Pink Floyd en Aretha Franklin vonden hun weg naar de zaal, net als de Amsterdamse zangers André Hazes, Willeke Alberti en Karsu. Muzikale helden uit het Midden-Oosten – bij het tweejaarlijkse SOUK Festival – en sterren uit Amsterdam-Zuidoost bij From Southeast with Love: allemaal stonden en staan ze in Het Concertgebouw.
De tweede editie van From Southeast with Love op 20 mei 2024 in de Grote Zaal © Les Adu
Help, de fundering verzakt
In de jaren tachtig is Het Concertgebouw grondig gerenoveerd. De fundering dreigde te verzakken en werd geheel vernieuwd. De glazen zijvleugel, ontworpen door architect Pi de Bruijn, dateert uit deze periode. Ook daarna stond het gebouw nog diverse keren in de steigers voor groot onderhoud. In 2023 ging de oorspronkelijke entree aan het Museumplein weer open. Voor het ontwerp tekende architect Evelyne Merkx: haar signatuur is ook op veel andere plekken in het gebouw te vinden. Deze zomer kreeg de Kleine Zaal een technische upgrade.
De renovatie van de Grote Zaal, 1985
Verbouwing van de Kleine Zaal, zomer 2025 © Awesta Darwesh
Prijzen voor jong talent tot wereldster
In 2004 initieerde Het Concertgebouw de Concertgebouw Prijs, bestemd voor een musicus die een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan het artistieke profiel van Het Concertgebouw. Sinds 2011 is de uitreiking gekoppeld aan die van de Concertgebouw Young Talent Award. De winnaars in 2024 waren respectievelijk mezzosopraan Joyce DiDonato en het Leonkoro Quartet. Sinds 2009 strijden jonge talenten van 9 tot 14 jaar in de Kleine Zaal om de hoogste eer tijdens het jaarlijkse Koninklijk Concertgebouw Concours. Afgelopen juni ging cellist Botan Tokada (12 jaar) met de eerste prijs naar huis.
Private kunstinstelling
Ondernemerschap staat nog altijd hoog in het vaandel. Het Concertgebouw is al sinds de oprichting een privaat gefinancierde kunstinstelling met een rijke traditie op het gebied van (concert)sponsoring en fondsenwerving. Voor circa 96% voorziet de zaal zelf in zijn inkomsten; slechts zo’n 4% is afkomstig van subsidie. Dat is uniek in Nederland.
Nieuwe warmtepompen op het dak van Het Concertgebouw, zomer 2025 © Awesta Darwesh
Steeds groener…
Duurzaamheid is een speerpunt. Voor zijn inspanningen op dat vlak ontving Het Concertgebouw in 2025 het Green Key Gold-certificaat, hét internationale keurmerk voor de gastvrijheidssector in Nederland. Recente projecten zijn de plaatsing van warmtepompen op het dak en de vervanging van alle lampen door ledverlichting.
Van Lanschot Kempen is hoofdsponsor van Het Concertgebouw; de VriendenLoterij draagt bij aan de verduurzaming van het monumentale pand en aan de zomerprogrammering.
Onderdeel van
Ook leuk om te weten
Lier
Sinds de opening van Het Concertgebouw siert de gouden lier het dak van de Grote Zaal. De lier is het instrument van Apollo, symbool van de muziek. Het icoon is drie keer gerestaureerd. Twee keer, in 1957 en 1993, moesten schilders gewapend met ladder en kwast het dak op. De derde restauratie van de lier vond plaats in 2013, ter ere van het 125-jarig jubileum. Het ruim 600 kilo wegende, twee meter brede en 3,5 meter hoge gevaarte is toen van het dak gehaald en voorzien van een 23,75 karaats toplaag bestaande uit 3500 velletjes bladgoud van 0,007 millimeter dik.
Schilders aan het werk op het dak, 1957
Harde klap
De nagalmtijd van de lege Grote Zaal bedraagt 2,8’’, met publiek 2,2’’. Deze bijzonder lange nagalm maakt de zaal bij uitstek geschikt voor laatromantische muziek. Je kunt de akoestiek zelf testen door – uiteraard niet tijdens een concert – een harde klap met je handen te geven. Er klinkt dan een heldere weerklank die donker uitsterft.
Grote Zaal © Marco Boggreve
Maarschalkerweerdorgel
Het concertorgel in de Grote Zaal is gebouwd door Michaël Maarschalkerweerd. Oorspronkelijk telde het orgel 2496 pijpen. Bij de laatste grote restauratie door Flentrop Orgelbouw in 1993 is het aantal pijpen uitgebreid naar 3952.
Het Maarschalkerweerdorgel © Hans Roggen
Kroonluchters
De Grote Zaal wordt mede verlicht door vijf grote kroonluchters. Een geval apart is de 650 kilo wegende kroonluchter in het midden. Eens per jaar vindt de grote schoonmaak plaats en wordt de lamp in zijn geheel tot op de vloer van de zaal neergelaten.
Kroonluchter in de Grote Zaal © Eduardus Lee
Koorzaal
De Koorzaal in de kelder is in 1988 bij de funderingswerkzaamheden gebouwd als repetitieruimte voor... je raadt het al: koren. Tegenwoordig wordt de zaal vooral gebruikt voor kleinschalige pop- en jazzconcerten, muziekeducatieprojecten, congressen en feesten. De zaal heeft in de gestoffeerde wanden ledlampjes, die de indruk van een sterrenhemel geven.
Koorzaal © Hans Roggen
Cartouches
Direct bij de bouw werd de bovenrand van de Grote Zaal versierd met 28 cartouches, olijfgroene naamschilden, met in bladgoud een identiek aantal componistennamen. Mahler kreeg in 1920 ter gelegenheid van het Mahler Feest zijn eigen cartouche. Op de balkonrand werden later nog eens zeventien namen toegevoegd. In de Kleine Zaal zijn bij de bouw twaalf cartouches aangebracht.
De cartouches van Hiller en Brahms in de Kleine Zaal © Hans Roggen
Concerttuin
Achter Het Concertgebouw bevond zich oorspronkelijk een grote tuin. Het hoefijzervormige stuk grond van zo’n 80 x 55 meter, afgezet door een smeedijzeren hek, bood uitzicht op de koeien en tuinderijen in de omgeving. Er stonden een muziekkoepel, deels overdekte tribunes, een buitenbuffet, ‘retirades’ en twee portiershuisjes. Bij mooi weer speelde het Concertgebouworkest buiten.
De tuin van Het Concertgebouw, ca. 1900 © Stadsarchief Amsterdam, ingekleurd door Roy de Groot
