Mahlerman doet verslag - Dag 2

Er zijn twee soorten componisten: passanten en klevers. De eerste categorie komt en gaat. Je bent er soms wel even mee bezig, maar dan verdwijnt ze naar de achtergrond. Je hoort ze nog wel eens op de radio of op een concert, en dat is best fijn, maar die componisten zijn geen must. Je kan wellicht zelfs zonder. Kijk er je cd-collectie maar op na. Och ja, dié. De vele euro’s die je uitgaf aan hun cd’s zeuren even in je achterhoofd. Talloze kleine goden horen in deze categorie. Namen noemen zou sommige mensen wellicht beledigen en beledigen, daar doen we hier niet aan. Zeker omdat er wat mij betreft ook grote goden bijzitten.

De tweede soort zijn componisten die aan je blijven kleven. Hun muziek heeft jou namelijk iets te vertellen. Je bent er niet noodzakelijk meteen wég van, soms zelfs nooit helemaal, maar het is muziek die je nu en dan wil horen. Het hoeven zelfs geen grote namen te zijn. Zo heb ik een merkwaardige fascinatie voor de Britse componist Gerald Finzi. Die schreef lyrische, pastorale muziek in een tijd waarin dat niet meer echt gebruikelijk was, maar hij deed gewoon zijn zin. Dat is soms moediger dan de tijdsgeest te volgen. Van dit soort componisten weet je soms nog waar je was toen hun muziek je bij je nekvel greep. Een beetje zoals veel mensen je exact kunnen vertellen waar ze waren toen ze het nieuws hoorden van de 9/11-aanslagen of ander schokkend nieuws. Ik geef toe dat het een wat overdreven vergelijking is, maar ik reageer soms nogal hevig op muziek.

Ook mijn eerste kennismaking met de muziek van Mahler was van die aard. 30 jaar geleden, minstens. Het was de befaamde Vader Jacob-passage uit de Eerste symfonie en de rillingen liepen over mijn rug. Meer nog: de angst sloeg me om het hart - wat was dit? Wie was dit? Hoeft het gezegd dat de eerste uitvoering die ik van de complete symfonie meemaakte er ook nogal inhakte? Na die lange uitgesponnen finale, eindigend met een slotakkoord als een dubbele vuistslag, kon ik minutenlang geen woord uitbrengen. Zwijgend liep ik naar de parkeergarage, tot stijgend ongemak van de vriend die ik mee naar het concert had genomen en die zich zorgen begon te maken. Hij had het namelijk al eerder meegemaakt, na de eerste cellosonate van Brahms gespeeld door Pieter Wispelwey. Wie weet had ik een aandoening. Was ik nog wel in staat hem weer thuis te brengen?

De Eerste symfonie is nog altijd een favoriet. Niet alleen omwille van de nogal ontwrichtende kennismaking, maar ook omdat ze de oersoep is van Mahlers hele oeuvre dat me uiteindelijk zo dierbaar zou worden. In die oersoep zitten de kiemen van een heel oeuvre, het is de bouillon die de basis vormt van zijn keuken. Gisterenavond roerde Klaus Mäkelä erin en het Concertgebouworkest lepelde ze op. Het werd een ongewoon zachtaardige, soms fluwelen Eerste symfonie. Met geduld en compassie lieten ze de natuur ontwaken. Misschien luisterden we ook wel naar het ontwaken van Gustav zelf: Die Leiden des jungen Gustavs. Geen groteske dodenmars hier - die had bijna iets van een bitterzoet slaaplied. De contrasten met de bloedstollende passages waren des te groter. En hoe halverwege de finale Mahler even, als een vingeroefening, vooruitblikt naar zijn latere, expansieve adagio’s, als een voorafspiegeling van later, als dat jonge ongeduld vaste grond voelt. We zoeken nog even naar de woorden hiervoor.

Tot morgen,

Mit durchaus ernstem und feierlichem Ausdruck,

Mahlerman

3 hoogtepunten:

• James Newby in de Lieder eines Fahrenden Gesellen (middagconcert op vrijdag 9 mei)
• De contrabassolo in Mahler 1 door Théotime Voisin (vrijdagavond)
• Kleindochter Marina Mahler op het frontbalkon